„Dziewczęta z Nowolipek” to film wyraźnie wyróżniający się wśród dokonań naszej kinematografii międzywojennej, przez część krytyków uważany nawet za jej najlepsze dzieło. Powstał w wyniku zaistniałej w połowie lat trzydziestych tendencji - charakterystycznej również dla innych krajów europejskich (vide: filmy francuskie) - zmierzającej do realizmu, skupienia się na życiu zwykłych ludzi i problematyce społeczno-obyczajowej. Oparty został na powieści Poli Gojawiczyńskiej, reprezentującej podobną dążność w literaturze, nawiązującej do jej wspomnień z dzieciństwa i młodości.

Film ukazuje losy kilku dorastających dziewcząt z jednej kamienicy położonej w niezamożnej dzielnicy Warszawy. Koncentruje się na konfrontacji młodzieńczych nadziei, marzeń i uczuć z twardą rzeczywistością. Przynosi refleksje o trudnych ludzkich doświadczeniach, dramat straconych złudzeń i uczuciowych porażek. Wielowątkowe „Dziewczęta z Nowolipek” opierają się na trafnie zarysowanych charakterach bohaterek. Zróżnicowana warstwa psychologiczna osadzona  jest w bogatym kontekście obyczajowym, pełnym drobnych realiów. W sumie daje to szeroki i wnikliwy obraz życia środowiska drobnomieszczańskiego i proletariackiego.

Film zgrabnie łączy warstwę realistyczną, nieomal kronikalną, z uniwersalnym uogólnieniem i poetycką metaforą. Podwórko-studnia jest miejscem spotkań spajającym poszczególne wątki, ale też symbolem zamkniętego, ograniczonego świata bohaterek. Podobnie brama kamienicy, okna, drzwi - otwierane i zamykane - pełnią zarówno funkcję dramaturgiczną, jak i przynoszą przejrzyste przenośnie rodzących się i ginących nadziei i oczekiwań.

„Obraz Lejtesa zdecydowanie wysunął reżysera na czoło polskich realizatorów lat trzydziestych” - pisał profesor J. Toeplitz. Józef Lejtes był reżyserem realistą, skłaniającym się ku psychologizmowi, dbałym o wyrazistość realiów i obserwację obyczajową. Posiadał umiejętność dobrej kompozycji, poczucie rytmu i smak plastyczny. Zrealizował wiele filmów wysoko notowanych w historii polskiej kinematografii. W tym adaptacje tekstów Z. Nałkowskiej „Granica” i S. Żeromskiego „Róża” oraz prestiżowe dramaty historyczne „Młody las” i „Barbara Radziwiłłówna”.

W zespole młodych wykonawczyń wyróżniają się dwie wybitne aktorki - Jadwiga Andrzejewska (Franka) i Elżbieta Barszczewska (Bronka). W wyrazistych rolach drugoplanowych wystąpili dziś już legendarni artyści starszego pokolenia: Mieczysława Ćwiklińska (Raczyńska), Kazimierz Junosza-Stępowski (Mossakowski) i Stanisława Wysocka (Mossakowska).  Ponownej adaptacji powieści „Dziewczęta z Nowolipek” dokonała Barbara Sass w 1985 r.

Józef Lejtes (1901-1983) – reżyser polski. Zadebiutował dramatem historycznym „Huragan” (1928), by wkrótce zyskać status jednego z najciekawszych twórców polskiego kina, mającego w dorobku takie filmy jak „Młody las” (1934) czy superprodukcja „Barbara Radziwiłłówna” (1936), a przede wszystkim „Dziewczęta z Nowolipek” (1937) i „Granica” (1938). Po wojnie twórca seriali telewizyjnych w Hollywood.

Zygmunt Machwitz

Lektury:
L. Armatys, W. Stradomski: Od „Niewolnicy zmysłów” do „Czarnych diamentów”, s. 203-207;
Historia filmu polskiego, pod redakcją  J. Toeplitza, tom II, s. 283-288;
„Film na Świecie” - J. Cybusz: Józef Lejtes, r. 1983, nr 293-294, (monografia reżysera).