„Zmęczona Śmierć” to pierwsze dzieło Fritza Langa, które przyniosło mu międzynarodową sławę. Ma charakter monumentalnej, nacechowanej metafizycznością opowieści o ludzkim losie i nieuchronności przeznaczeń. Ukazuje walkę młodej dziewczyny z upostaciowaną śmiercią o życie kochanego chłopaka. Wątek rozwija się w czterech urozmaiconych epizodach – niemieckim, arabskim, weneckim i chińskim. Nawiązują one do tradycji romantycznych, utrzymane są w konwencji ballady i przepojone fatalizmem typowym dla ekspresjonizmu.

Film odznacza się harmonią środków artystycznego wyrazu. Zwłaszcza znakomicie łączy rozbudowaną w atelier scenografię z modelującym przestrzeń i kontury światłem. To zasługa architektonicznej wyobraźni Langa oraz pracy świetnych scenografów (znani z „Gabinetu doktora Caligari” Walter Röhrig i Hermann Warm) i operatorów (m.in. Fritz Arno Wagner). W konsekwencji reżyser wypełnia film poetycką atmosferą i zarazem buduje widowisko pełne inscenizacyjnego rozmachu. Wielokrotnie przedmiotem podziwu i artystycznych inspiracji były takie obrazy dzieła, jak kolosalna ściana losu, las płonących świec życia, stylowa renesansowa Wenecja, czy fantastyczne, pełne trikowych rozwiązań Chiny.

Niezwykła jest kreacja Bernharda Goetzke w przesyconej bólem i tragizmem tytułowej roli. Natomiast partnerującą mu Lil Dagover, prawdziwą damę ekspresjonistycznego kina, pamiętamy już z „Gabinetu doktora Caligari”.

Takimi słowy profesor Jerzy Toeplitz zwracał uwagę na kluczową rolę omawianego filmu w całym dorobku Langa: „Dla twórcy, od czasów ‘Zmęczonej Śmierci’, przewodnim motywem jest człowiek i jego przeznaczenie”.

Fritz Lang (1890-1976) – wybitny reżyser niemiecki i amerykański. Zrealizował 45 filmów fabularnych różnych gatunków. Odznaczał się precyzją warsztatu, rozmachem inscenizacyjnym, wyobraźnią plastyczną i architektoniczną oraz zmysłem społecznej obserwacji. Zasłynął w okresie niemym monumentalnymi dziełami, takimi jak „Zmęczona Śmierć”(1921), „Dr Mabuse” (1922), „Nibelungi” (1924) i „Metropolis” (1926). Na początku okresu dźwięku zrealizował wybitny film psychologiczno-społeczny „M-Morderca” (1931). Po sadze „Nibelungi”, został uznany za najbardziej narodowego niemieckiego twórcę. W okresie hitleryzmu emigrował do USA. W Ameryce tworzył głównie filmy psychologiczno-społeczne i sensacyjne. Najgłośniejsze spośród nich to „Jestem niewinny” (1936)  i „Kobieta w oknie” (1944).

Zygmunt Machwitz

Lektury:
T. Kłys: Dekada doktora Mabuse. Nieme filmy Fritza Langa, Łódź 2006, s. 21-67;
Fritz Lang, pod redakcją R. Prokurat i G. M. Grabowskiej, Warszawa 1993;
S. Kracauer: Od Caligariego do Hitlera, Warszawa 1958, s. 78-81;
A. Garbicz, J. Klinowski: Kino, wehikuł magiczny, tom I, Kraków 1981, s. 59-62;
L. H. Eisner: Ekran demoniczny, Warszawa 1974, s. 73-76;
M. Hendrykowski: Fritz Lang a problem atrakcyjności kina, (w:) Niemiecki ekspresjonizm filmowy, wydawcy: P. C. Seel i B. Zmudziński, Kraków 1995, s. 97-112.