28 grudnia 1895 roku w „Grand Café” w Paryżu odbył się pierwszy publiczny pokaz kinematografu braci Lumière. Datę tę uważa się za czas narodzin filmu. Lumière’ów fascynowała „żywa fotografia”, czyli sam fakt rejestracji ruchu na taśmie filmowej. Hołdowali dewizie „życia na gorąco” i w swych krótkich, niespełna minutowych filmikach, utrwalali fragmenty otaczającej ich rzeczywistości, tworząc prototypy kina dokumentalnego. Jednocześnie realizowali inscenizowane scenki komiczne, będące zalążkami przyszłego filmu fabularnego. Lumière’owie traktowali swój wynalazek głównie jako osiągnięcie natury technicznej. Dopiero duże zainteresowanie publiczności seansami kinematograficznymi uświadomiło im skalę społecznej fascynacji, siłę oddziaływania nowego zjawiska. W konsekwencji Lumière’owie zatrudnili szereg operatorów, którzy pokazywali ich filmy i realizowali nowe w różnych miastach wielu krajów. W sumie w firmie Lumière’ów powstało około 1200 filmów.
Prezentowany zestaw zawiera pozycje reprezentatywne dla twórczości braci Lumière. Wspomnijmy najciekawsze z nich: „Wyjście robotników z fabryki Lumière’a w Lyonie” – pierwszy film, zrealizowany jeszcze wiosną 1895 r. przed własną wytwórnią błon i papierów fotograficznych; „Przyjazd pociągu na stację w La Ciotat” – film najgłośniejszy, który robił wielkie wrażenie dynamiką wjeżdżającego pojazdu i tłumu idącego wprost na kamerę; „Oblany ogrodnik” – pierwszy prosty prawzór komedii filmowej; „Partia kart” – scenka familijna z udziałem Antoine’a, ojca braci Lumière, teścia Louisa i ich lokaja; „Pasażerowie opuszczają statek” – próba reportażu, ukazująca między innymi uczestników kongresu fotografików.
Georges Méliès
Mélièsa zwano „czarodziejem ekranu”. Fascynowały go sztuki magiczne i przez
wiele lat prowadził teatr iluzji. W filmie głównie widział możliwość tworzenia
atrakcyjnych widowisk, otwartych na świat wyobraźni, pełnych niezwykłych
efektów i atrakcji. Stał się wynalazcą setek trików filmowych opartych na
wypraktykowanej w teatrze mechanice, zastosowaniu makiet i na właściwościach
fotografii (znikanie postaci, podwójna ekspozycja, maskowanie tła). Był w kinie
pionierem fantastyki: baśniowej, science-fiction, przygodowej i opartej na
grozie. Uważany jest nawet za ojca kina fabularnego, gdyż rozwinął ten rodzaj
sztuki filmowej i jego narrację; od krótkich scenek z trikami po
kilkunastominutowe pełne widowiskowości historie – zwane feeriami – składające
się z wielu scen.
Méliès był artystą rzemieślnikiem. Przy realizacji swych filmów spełniał wiele
ról – wybierał tematy, pisał scenariusze, projektował scenografię i kostiumy,
obmyślał triki, reżyserował i występował w głównych rolach. W jego kinie
dominowała atmosfera niezwykłości i baśniowości w połączeniu z ironią i żartem
rodem z bulwarowego teatrzyku. Zrealizował ponad 500 filmów.
Pokazywane filmy – „Podróż na Księżyc”, „Po balu” i „Fantastyczny wachlarz” –
są charakterystyczne dla dorobku Mélièsa. Na szczególną uwagę zasługuje jego
najgłośniejsza feeria „Podróż na Księżyc” (1902). Jej pełna wersja
trwała 16 minut (w czasie, gdy realizowano głównie filmy kilkuminutowe) i
składała się z 30 epizodów. W konstruowaniu pełnej przygód fantastycznej akcji
skorzystał Méliès z motywów popularnych wówczas powieści – „Podróż na Księżyc”
(tytuł oryginalny „Z Ziemi na Księżyc”) Julesa Verne’a i „Pierwsi ludzie na
Księżycu” Herberta G. Wellsa. Film do dziś urzeka fantastycznością,
jednocześnie baśniową i quasi-naukową, śmiałą i naiwną, paradą trików oraz
skłonnością do ironii i żartu. To właśnie z tej pozycji pochodzi ujęcie rakiety
tkwiącej w oku przedstawionego antropomorficznie Księżyca, będące symbolem
meliesowskiego stylu. Sam Méliès, który zwykle występował w swych filmach w
głównych rolach, tu pojawia się jako profesor-astronom oraz jako... Księżyc.
„Rewolucja w Rosji"
Rosja, gdzie rodzimy rynek filmowy rozwijał się z pewnymi oporami, zyskując dojrzałość dopiero pod koniec pierwszej dekady XX wieku, stała się tematem filmów powstających w innych krajach. „Rewolucja w Rosji” (1906) Luciena Nongueta to próba odtworzenia wydarzeń w Odessie w 1905 roku, wokół buntu marynarzy na pokładzie pancernika „Kniaź Potiomkin Taurydzki”. Do buntu doszło po przygotowaniu posiłku dla załogi z zepsutego mięsa, na jego czele stanął przywódca tajnego koła socjaldemokratów na pokładzie, Grigorij Wakuleńczuk. Dowódca okrętu i pięciu oficerów zostało zamordowanych, w starciu zginął także Wakuleńczuk. Kiedy wiadomość o buncie dotarła do ogarniętej strajkiem Odessy, w mieście wybuchło powstanie, krwawo stłumione przez resztę floty, pozostającą wierną rządowi carskiemu. Po 20 latach bunt na „Potiomkinie” zainspirował Siergieja Eisensteina do nakręcenia jednego z najważniejszych filmów w historii kina.
„W matni”
Do najbardziej znaczących reżyserów związanych z „Pathé” należał Albert Capellani. Realizował filmy o długim metrażu, opierając się na głośnych tekstach literackich, głównie Victora Hugo („Nędznicy”) i Émile’a Zoli („Germinal”). W ten sposób dążył do podbicia masowej widowni i jednocześnie uszlachetnienia, wówczas na ogół trywialnych, widowisk filmowych. Były to adaptacje ilustracyjne, niezwykle upraszczające treści pierwowzorów literackich. I choć nawiązywały do doświadczeń naturalistycznego teatru, to uwypuklały głównie wątki melodramatyczne. Tym niemniej uważa się, że Capellani dokonał znacznego postępu w rozwoju kina. Udowodnił, że film na tyle już dojrzał, że stało się możliwym przenoszenie na ekran dzieł literackich. „W matni"" (1908) – adaptacja powieści E. Zoli jest filmem typowym dla twórczości Capellaniego.
Lektury: