Program / Rok 1 / Semestr 1
Pierwszy gatunek: burleska i jej początki
Burleską [wł. „burlesco” – śmieszny, zabawny] nazwano gatunek powstały we wczesnych latach kina i znakomicie rozwijający się w okresie filmu niemego. Charakteryzowały ją proste sytuacje komiczne, oparte na kontrastach w obrębie świata przedstawionego i budowie postaci. Opierała się na gagach, dynamicznym ruchu i pantomimie aktorskiej. Burleskę uprawiała cała plejada wybitnych komików.
Serdeczne porozumienie (1912)
Entente cordiale, Francja, 14 min
reżyseria: Max Linder
obsada: Max Linder, Jane Renouardt, Stacia [Stanisława] Napierkowska
Max Linder
Max Linder (1883-1925) to francuski aktor i reżyser, pierwszy na świecie komik filmowy. Stworzył postać dandysa, eleganta z nieodłącznym kapeluszem i laseczką, nieustannie zmagającego się z przeciwnościami. Skonstruowany przez niego typ stał się wzorem, którym inspirował się nawet Charles Chaplin. W 1905 roku Linder debiutował na ekranie, a od 1910 również reżyserował swoje filmy. Większość pozycji powstała w wytwórni Pathé. Zrealizował 145 filmów.
Pokaz zawiera film francuski – „Serdeczne porozumienie” (1912) oraz film powstały w USA – „Max i trzech muszkieterów” (1922), uważany za jeden z najlepszych w całym jego dorobku.
Triumf małego Billa (1914)
Little Billy's Triumph, USA, 14 min
reżyseria: Mack Sennett
obsada: Paul Jacobs, Gordon Griffith, Thelma Salter, Matty Roubert
Mack Sennett
Mack Sennett (1880-1960) był reżyserem, producentem i aktorem. Stworzył podwaliny amerykańskiej burleski i był zwany „królem komedii”. W realizowanych i produkowanych filmach wypracował specyficzny styl oparty głównie na slapsticku, charakteryzujący się dynamiczną akcją, nieustannymi konfliktami, lawiną gagów, agresją zachowań i prostym, często rubasznym humorem. Sennett wprowadził na ekran motywy stanowiące kanony gatunku, między innymi permanentne bójki z kopniakami, „torty na twarzy”, spektakularne ucieczki i pogonie, gonitwy automobili i katastrofy. Od 1908 r. występował na ekranie, a od 1910 reżyserował. Zasłynął jako producent, począwszy od prowadzenia wytwórni Keystone (1912-1915) zwanej „stajnią Sennetta”, z której wyszła większość znakomitych i niezwykle zróżnicowanych amerykańskich komików, w tym Arbuckle, Chaplin i Lloyd. Sennett zrealizował ponad 300 i wyprodukował ponad 500 filmów, w większości jednoaktowych lub dwuaktowych.
Prezentowany w zestawie „Triumf małego Billa” (1914) z udziałem dziecięcej obsady jest pozycją charakterystyczną dla jego dorobku, jak i dla całego nurtu początków filmowej burleski.
Charlie na kuracji (1917)
The Cure, USA, 24 min
reżyseria: Charles Chaplin
obsada: Charles Chaplin, Edna Purviance, Eric Campbell
Charles Chaplin
Charles Chaplin (1889-1977) – najwybitniejszy artysta burleski – stał się wielkim mitem światowego kina. Niezwykle wszechstronny – reżyserował swoje filmy i występował w nich, pisał scenariusze i – w latach późniejszych - komponował muzykę. W warsztacie aktorskim i w realizacji filmów dążył do perfekcji. Wykreował wzruszającą i bliską zwykłym ludziom postać trampa, zarazem tragicznego i komicznego. Jego Charlie wyposażony był w charakterystyczny strój – przyciasny surdut, melonik, „balonowe” spodnie i wielkie buciory. Chaplin debiutował na ekranie w 1914 roku w wytwórni Keystone, od 1919 realizował filmy w wytwórni United Artists, którą założył wspólnie z D. W. Griffithem, D. Fairbanksem i M. Pickford. Zrealizował 87 filmów, w tym 11 pełnometrażowych, w większości uznanych za wybitne dzieła.
Prezentowany zestaw filmów Chaplina obejmuje tytuły z okresu współpracy twórcy ze studiem Mutual (12 tytułów z lat 1916-1917). W tym okresie kształtowała się postać Małego Trampa, a zarazem rodziła się specyfika chaplinowskiego kina. Na szczególną uwagę zasługuje „Imigrant” (1917) – jedno z chaplinowskich arcydzieł, komiczny, choć zaprawiony goryczą, obraz emigranckich losów, jakie były udziałem większości mieszkańców Stanów Zjednoczonych, przybyłych do „ziemi obiecanej” na przełomie XIX i XX wieku.
Imigrant (1917)
The Immigrant , USA, 29 min
reżyseria: Charles Chaplin
obsada: Charles Chaplin, Edna Purviance, Eric Campbell
Poszukiwacz przygód (1917)
The Adventurer , USA, 24 min
reżyseria: Charles Chaplin
obsada: Charles Chaplin, Edna Purviance, Eric Campbell
Spokojna ulica/Charlie się nie przejmuje (1917)
Easy Street, USA, 24 min
reżyseria: Charles Chaplin
obsada: Charles Chaplin, Edna Purviance, Eric Campbell
Na Zachodzie (1918)
Out West, USA, 20 min
reżyseria: Roscoe Arbuckle
obsada: Roscoe „Fatty” Arbucle, Buster Keaton, Al St. John
Roscoe Arbuckle
Roscoe Arbuckle (1887 – 1933) zasłynął jako aktor, a zajmował się również reżyserią i pracą producencką. Został nazwany „Fattym”, czyli „Grubaskiem”, ze względu na swoją tuszę (około 150 kg). Wykreował charakterystyczny typ komika oparty na kontrastach dziecięcej twarzy, zwalistej postaci oraz ruchliwości i zwinności. Od 1907 roku występował w filmach, a od 1913 r. pracował w wytwórni Sennetta. Początkowo był jednym z gromady głupich policjantów, zwanych „Keystone Cops”, lecz wkrótce stał się prawdziwą gwiazdą sennettowskiej „stajni”. W tym czasie partnerował również Charlesowi Chaplinowi, a gdy w 1917 roku założył własną wytwórnię, zrealizował kilkanaście filmów z Busterem Keatonem, także w nich występując.
„Na Zachodzie” (1918) jest filmem typowym dla „Fatty’ego”.
„Na Zachodzie” (1918) jest filmem typowym dla „Fatty’ego”.
Max i trzech muszkieterów (1921)
The Three Must-Get-There, USA, 55 min
reżyseria: Max Linder
obsada: Max Linder, Bull Montana, Frank Cooke
Jeszcze wyżej (1923)
Safety Lasyt!, USA, 73 min
reżyseria: Fred Newmeyer, Sam Taylor
obsada: Harold Lloyd, Mildred Davis, Bill Strother
Harold Lloyd
Harold Lloyd (1893 – 1971) należał do najbardziej popularnych komików burleski. W latach 1914-1916, grając w wielu filmach, kilkakrotnie zmieniał wygląd i charakter kreowanych postaci. Wreszcie w 1917 roku ustalił ostatecznie swój komediowy typ, któremu później pozostał już wierny. Wykorzystał strój eleganckiego Amerykanina. Ubrany był w szykowny garnitur, nosił rogowe okulary i słomkowy kapelusz. Jego bohater odznaczał się odwagą i optymizmem, z uporem zwalczał przeszkody i przeciwności losu. Łatwo się z nim identyfikowano i zwano „stuprocentowym Amerykaninem”. Zagrał w około 200 filmach, w tym w kilkunastu pełnometrażowych.
„Jeszcze wyżej” (1923) jest uważany za najlepszy film Lloyda. Zrealizowany z niezwykłą precyzją, stale żongluje dużym napięciem i sytuacjami komicznymi. Akcja rozgrywająca się na ścianie wieżowca, kilkadziesiąt metrów nad ulicą, nakręcona została nieomal w całości w naturalnej scenerii, na pokazywanej wysokości. Przy tym Lloyd wszystkie gagi zagrał samodzielnie, bez kaskadera. Tak głosi hollywoodzka legenda, w istocie - choć aktor samodzielnie wykonał wszystkie ewolucje - dzięki właściwym kątom ustawienia kamery i odpowiedniemu ustawieniu dekoracji Lloyd nigdy nie znalazł się wyżej niż dwa metry nad powierzchnią dachu budynku, po którego ścianach miał się wspinać.
Zygmunt Machwitz
Lektury:
„Film na Świecie” – Harold Lloyd, r. 1986, nr 336;
„Film na Świecie” – A. Jackiewicz: Chaplin, r. 2001, nr 402.
„Jeszcze wyżej” (1923) jest uważany za najlepszy film Lloyda. Zrealizowany z niezwykłą precyzją, stale żongluje dużym napięciem i sytuacjami komicznymi. Akcja rozgrywająca się na ścianie wieżowca, kilkadziesiąt metrów nad ulicą, nakręcona została nieomal w całości w naturalnej scenerii, na pokazywanej wysokości. Przy tym Lloyd wszystkie gagi zagrał samodzielnie, bez kaskadera. Tak głosi hollywoodzka legenda, w istocie - choć aktor samodzielnie wykonał wszystkie ewolucje - dzięki właściwym kątom ustawienia kamery i odpowiedniemu ustawieniu dekoracji Lloyd nigdy nie znalazł się wyżej niż dwa metry nad powierzchnią dachu budynku, po którego ścianach miał się wspinać.
Zygmunt Machwitz
Lektury:
- David Robinson: Chaplin, jego życie i sztuka, Warszawa 1995
- Paweł Mościcki: Chaplin. Przewidywanie teraźniejszości, Gdańsk 2017
- Grzegorz Królikiewicz: Kamienna Twarz. Próba analizy filmu "Generał" Bustera Keatona, Łódź 1996
-
Iwona Sowińska, Złoty wiek burleski, (w:) Kino nieme, pod red. T. Lubelskiego, I. Sowińskiej i R. Syski, Kraków 2012
„Film na Świecie” – Harold Lloyd, r. 1986, nr 336;
„Film na Świecie” – A. Jackiewicz: Chaplin, r. 2001, nr 402.