Program / Rok 3 / Semestr 5
Michelangelo Antonioni: Świat się rozsypuje
Na czym polega neorealizm wewnętrzny?
Przygoda (1960)
L’avventura, Włochy, 145 min
reżyseria: Michelangelo Antonioni
obsada: Monica Vitti, Gabriele Ferzetti, Lea Massari
Gwizdy publiczności i nagrody jury w Cannes: Antonioni rozpoczyna drogę do wielkości
„Przygoda” weszła na światowe ekrany w atmosferze skandalu. Na festiwalu w Cannes w 1960 r. w trakcie oficjalnego pokazu została przyjęta przez publiczność fatalnie, z głośnymi protestami; następnie... ze strony jury otrzymała Nagrodę Specjalną, a od dziennikarzy równie prestiżową nagrodę FIPRESCI. Różnice pomiędzy tradycyjnymi gustami i oczekiwaniami widowni a proponowaną przez Antonioniego estetyką i ocenami profesjonalistów okazały się ogromne.
Sama fabuła filmu nie jest zbyt skomplikowana. Oto grupa znajomych ze sfer wyższych w czasie przejażdżki statkiem po Morzu Śródziemnym zatrzymuje się na małej wysepce. Tu niespodzianie znika jedna z pasażerek – Anna. Wspólne penetracje skalistego nabrzeża i kamienistych ścieżek nie dają rezultatu. Wówczas Sandro, kochanek zaginionej, oraz jej przyjaciółka Claudia, przekonani o możliwości ucieczki Anny, kontynuują poszukiwania w różnych miejscowościach południowych Włoch. Wędrówka ta jednak staje się bardziej przeżywaniem przez dwoje bohaterów ich własnej miłosnej przygody aniżeli próbą odkrycia prawdy o przyjaciółce.
Antonioni ostentacyjnie niszczy dawne struktury filmowe lub mocno się od nich oddala, nie stroni też od prowokacji. Właściwie można zrozumieć oburzenie festiwalowej publiczności. Widz na początku otrzymuje sugestię, że główną bohaterką będzie Anna, a dramat rozwinie się w kierunku obyczajowo-sensacyjnym. Potem gubimy tę postać i jej tajemnicę na rzecz drobiazgowego studium zachowań Claudii i Sandra. O bohaterach tych wiemy niewiele, wydarzeń jest mało i nie są zbyt znaczące. W narracji przeważają długie ujęcia i sceny przeciągnięte w czasie.
Antonioni nade wszystko całkowicie odchodzi od dominującego w kinematografii światowej kina gatunków, w tym też filmu psychologicznego. Proponuje do gruntu inny model oglądu człowieka i rzeczywistości. Świat przedstawiony traktuje autonomicznie, poza ustalonymi grami konwencji, jak poddane obserwacji fragmenty prawdziwego życia. W obrazie realiów i grupy postaci panuje neorealistyczna dokładność. Nie prowadzi to jednak do koncentracji na sprawach obyczajowych czy społecznych, lecz do skupienia się na głównych postaciach, ich odczuciach, rozterkach, stosunkach między nimi. Umożliwia to skąpa ilość wydarzeń, powolna narracja, inscenizacja podkreślająca relacje pomiędzy osobami i całą otaczającą ich zewnętrznością oraz badawcza i pedantycznie logiczna kamera. W rezultacie, otrzymujemy na ekranie bardzo prawdziwe portrety emocjonalne bohaterów. „Neorealizm wewnętrzny” – jak często określano metodę twórczą artysty – przynosi jednocześnie bezpośredniość opisu, wnikliwość obserwacji i siłę uogólniania.
Antonioni opisuje i diagnozuje kondycję wewnętrzną człowieka czasów szybkiego rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnych przemian. Śledzi stany kryzysowe, zwłaszcza w sferze uczuć, związków i kontaktów międzyludzkich; ukazuje dewaluację tradycyjnych wartości, zagrożenie dezintegracją tożsamości, samotnością i wewnętrzną pustką.
„Przygoda” rozpoczynała cykl wybitnych analitycznych dzieł wielkiego moralisty ekranu. Wkrótce powstały filmy „Noc” i „Zaćmienie”. Całość uznano, ze względu na podobieństwo problematyki i jednolitość stylu, za trylogię kluczową w całym dorobku reżysera.
Michelangelo Antonioni (1912-2007) – reżyser i scenarzysta, którego twórczość odegrała zasadniczą rolę w przemianach kina lat sześćdziesiątych. Debiutował w filmie fabularnym „Kroniką pewnej miłości” (1950). Światową sławę pozyskała w latach 1960-1962 jego trylogia: „Przygoda”, „Noc” (1961), „Zaćmienie” (1962). Późniejsze najbardziej wybitne filmy to: „Czerwona pustynia” (1964), „Powiększenie” (1966) i „Zawód: reporter” (1975).
Monica Vitti (1931) – włoska aktorka. Pamiętna ze znakomitych kreacji w filmach Antonioniego – od „Przygody” po „Czerwoną pustynię” – w których stworzyła postacie kobiet wrażliwych, uwikłanych w dramaty uczuciowe i problemy egzystencjalne.
Zygmunt Machwitz
Lektury:
Michelangelo Antonioni, pod redakcją B. Zmudzińskiego, Kraków 2004;
H. Książek-Konicka: Michelangelo Antonioni, Warszawa 1970;
A. Garbicz, J. Klinowski: Kino, wehikuł magiczny, tom III, Kraków 1996, s. 23-27;
„Film na Świecie - Michelangelo Antonioni, 1975, nr 6 (202);
E. Ostrowska: Poza horyzontem zdarzeń. O filmach Michelangelo Antonioniego, (w:) Mistrzowie kina europejskiego, pod redakcją K. Sobotki, Łódź 1996, s. 7-37.
Sama fabuła filmu nie jest zbyt skomplikowana. Oto grupa znajomych ze sfer wyższych w czasie przejażdżki statkiem po Morzu Śródziemnym zatrzymuje się na małej wysepce. Tu niespodzianie znika jedna z pasażerek – Anna. Wspólne penetracje skalistego nabrzeża i kamienistych ścieżek nie dają rezultatu. Wówczas Sandro, kochanek zaginionej, oraz jej przyjaciółka Claudia, przekonani o możliwości ucieczki Anny, kontynuują poszukiwania w różnych miejscowościach południowych Włoch. Wędrówka ta jednak staje się bardziej przeżywaniem przez dwoje bohaterów ich własnej miłosnej przygody aniżeli próbą odkrycia prawdy o przyjaciółce.
Antonioni ostentacyjnie niszczy dawne struktury filmowe lub mocno się od nich oddala, nie stroni też od prowokacji. Właściwie można zrozumieć oburzenie festiwalowej publiczności. Widz na początku otrzymuje sugestię, że główną bohaterką będzie Anna, a dramat rozwinie się w kierunku obyczajowo-sensacyjnym. Potem gubimy tę postać i jej tajemnicę na rzecz drobiazgowego studium zachowań Claudii i Sandra. O bohaterach tych wiemy niewiele, wydarzeń jest mało i nie są zbyt znaczące. W narracji przeważają długie ujęcia i sceny przeciągnięte w czasie.
Antonioni nade wszystko całkowicie odchodzi od dominującego w kinematografii światowej kina gatunków, w tym też filmu psychologicznego. Proponuje do gruntu inny model oglądu człowieka i rzeczywistości. Świat przedstawiony traktuje autonomicznie, poza ustalonymi grami konwencji, jak poddane obserwacji fragmenty prawdziwego życia. W obrazie realiów i grupy postaci panuje neorealistyczna dokładność. Nie prowadzi to jednak do koncentracji na sprawach obyczajowych czy społecznych, lecz do skupienia się na głównych postaciach, ich odczuciach, rozterkach, stosunkach między nimi. Umożliwia to skąpa ilość wydarzeń, powolna narracja, inscenizacja podkreślająca relacje pomiędzy osobami i całą otaczającą ich zewnętrznością oraz badawcza i pedantycznie logiczna kamera. W rezultacie, otrzymujemy na ekranie bardzo prawdziwe portrety emocjonalne bohaterów. „Neorealizm wewnętrzny” – jak często określano metodę twórczą artysty – przynosi jednocześnie bezpośredniość opisu, wnikliwość obserwacji i siłę uogólniania.
Antonioni opisuje i diagnozuje kondycję wewnętrzną człowieka czasów szybkiego rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnych przemian. Śledzi stany kryzysowe, zwłaszcza w sferze uczuć, związków i kontaktów międzyludzkich; ukazuje dewaluację tradycyjnych wartości, zagrożenie dezintegracją tożsamości, samotnością i wewnętrzną pustką.
„Przygoda” rozpoczynała cykl wybitnych analitycznych dzieł wielkiego moralisty ekranu. Wkrótce powstały filmy „Noc” i „Zaćmienie”. Całość uznano, ze względu na podobieństwo problematyki i jednolitość stylu, za trylogię kluczową w całym dorobku reżysera.
Michelangelo Antonioni (1912-2007) – reżyser i scenarzysta, którego twórczość odegrała zasadniczą rolę w przemianach kina lat sześćdziesiątych. Debiutował w filmie fabularnym „Kroniką pewnej miłości” (1950). Światową sławę pozyskała w latach 1960-1962 jego trylogia: „Przygoda”, „Noc” (1961), „Zaćmienie” (1962). Późniejsze najbardziej wybitne filmy to: „Czerwona pustynia” (1964), „Powiększenie” (1966) i „Zawód: reporter” (1975).
Monica Vitti (1931) – włoska aktorka. Pamiętna ze znakomitych kreacji w filmach Antonioniego – od „Przygody” po „Czerwoną pustynię” – w których stworzyła postacie kobiet wrażliwych, uwikłanych w dramaty uczuciowe i problemy egzystencjalne.
Zygmunt Machwitz
Lektury:
Michelangelo Antonioni, pod redakcją B. Zmudzińskiego, Kraków 2004;
H. Książek-Konicka: Michelangelo Antonioni, Warszawa 1970;
A. Garbicz, J. Klinowski: Kino, wehikuł magiczny, tom III, Kraków 1996, s. 23-27;
„Film na Świecie - Michelangelo Antonioni, 1975, nr 6 (202);
E. Ostrowska: Poza horyzontem zdarzeń. O filmach Michelangelo Antonioniego, (w:) Mistrzowie kina europejskiego, pod redakcją K. Sobotki, Łódź 1996, s. 7-37.
Zaćmienie (1962)
L’eclisse, Włochy-Francja, 126 min
reżyseria: Michelangelo Antonioni
obsada: Monica Vitti, Alain Delon, Lilla Brignone
Miłość w czasach postępującej alienacji, zaniku wartości i wirtualnego pieniądza
„Zaćmienie” kończy rozpoczętą „Przygodą” trylogię Antonioniego, poświęconą kryzysowi uczuć i ludzkiej samotności w dobie stechnicyzowanej i spragmatyzowanej cywilizacji.
Początek filmu przypomina sytuację wyjściową z „Przygody”. Oto młoda i atrakcyjna Vittoria opuszcza nagle swego partnera, nie wierząc we wzajemną uczuciową prawdę i sens kontynuowania związku. Pozostajemy potem przy bohaterce, która wkrótce poznaje Piero, maklera giełdowego, człowieka rzutkiego i pełnego energii a jednocześnie czułego. Ich pierwsze zbliżenie jest spontaniczne i szczere.
Monica Vitti, kreująca główną postać, kontynuuje podobny typ bohaterki jak w „Przygodzie” i „Nocy”. Jej wrażliwa i autentyczna Vittoria silnie kontrastuje z obrazem rzeczywistości dominującego praktycyzmu, kultu pieniądza i przedmiotowego traktowania ludzi.
Reprezentantem tego nowoczesnego świata okaże się Piero, grany przez popularnego wówczas francuskiego aktora o międzynarodowej sławie Alaina Delona („Rocco i jego bracia”). To, jak słusznie go określił A. Werner, homo novus – człowiek nowego typu, realizujący się w samym profesjonalnym działaniu, bez „zbędnych” w życiu potrzeb wewnętrznych, uczuć czy skrupułów.
Miejscem pracy bohatera jest giełda, a jej obraz pełni w filmie zasadniczą rolę metaforyczną. Nieomal abstrakcyjna gra cyfr i funkcjonowanie wirtualnego pieniądza symbolizują uczestnictwo ludzi w nieustannej grze pozorów i płytkich wartości.
Wspaniale zrealizowana i świetnie zmontowana scena krachu na giełdzie ma charakter zgoła apokaliptyczny. Tutaj w metaforyce Antonioniego pojawia się motyw katastroficzny wieszczący zagładę światu, który wyzbył się ducha i uczuć.
Podobno inspiracją do powstania filmu była dokonana przez twórcę obserwacja rzeczywistego zaćmienia słońca i towarzyszącej temu specyficznej atmosfery. Tytuł dzieła – „Zaćmienie” – funkcjonuje na kilku płaszczyznach. Mamy zaćmienie w sferze umysłów i uczuć; mamy też wywołany przez ludzką społeczność zbiorowy dramat. Film kończy niezwykła sześciominutowa scena „zaćmienia – zmierzchu dnia”, funkcjonująca zarówno w sferze realnej, fizycznej jak i w wymiarze stanu wewnętrznego.
Wielkość filmu, obok reżyserii Antonioniego oraz aktorstwa Vitti i Delona, budują również zdjęcia Gianni di Venanzo. Ten mistrz kamery wykorzystał dla oddania atmosfery wielką gamę odcieni pomiędzy intensywną czernią i wyrazistą bielą; zrealizował obrazy silnie uwypuklające stany emocjonalne postaci.
Antonioni realizował swą trylogię w latach 1960-1962, rok po roku. Po czterech latach powstał kolejny film – „Czerwona pustynia”. Z trylogią łączyła go podobna tematyka i kreacja Moniki Vitti, novum stanowiło wprowadzenie stylizowanej barwy. Niemniej wielu krytyków uważa, że tym filmem trylogia została wzbogacona i powstała tetralogia włoskiego mistrza.
Michelangelo Antonioni – vide opis filmu „Przygoda”
Monica Vitti – vide opis filmu „Przygoda”
Gianni di Venanzo (1920-1966) – włoski operator, znany ze współpracy z M. Antonionim („Krzyk”, „Noc”, „Zaćmienie”) i F. Fellinim („Osiem i pół”, 1963, „Giulietta i duchy”, 1965).
Zygmunt Machwitz
Lektury:
Michelangelo Antonioni, pod redakcją B. Zmudzińskiego, Kraków 2004;
H. Książek-Konicka: Michelangelo Antonioni, Warszawa 1970;
A. Werner: Dekada filmu, Warszawa 1997, s. 61-79;
„Film na Świecie” - Michelangelo Antonioni, 1975, nr 6 (202);
E. Ostrowska: Poza horyzontem zdarzeń. O filmach Michelangelo Antonioniego, (w:) Mistrzowie kina europejskiego, pod redakcją K. Sobotki, Łódź 1996, s. 7-37.
Początek filmu przypomina sytuację wyjściową z „Przygody”. Oto młoda i atrakcyjna Vittoria opuszcza nagle swego partnera, nie wierząc we wzajemną uczuciową prawdę i sens kontynuowania związku. Pozostajemy potem przy bohaterce, która wkrótce poznaje Piero, maklera giełdowego, człowieka rzutkiego i pełnego energii a jednocześnie czułego. Ich pierwsze zbliżenie jest spontaniczne i szczere.
Monica Vitti, kreująca główną postać, kontynuuje podobny typ bohaterki jak w „Przygodzie” i „Nocy”. Jej wrażliwa i autentyczna Vittoria silnie kontrastuje z obrazem rzeczywistości dominującego praktycyzmu, kultu pieniądza i przedmiotowego traktowania ludzi.
Reprezentantem tego nowoczesnego świata okaże się Piero, grany przez popularnego wówczas francuskiego aktora o międzynarodowej sławie Alaina Delona („Rocco i jego bracia”). To, jak słusznie go określił A. Werner, homo novus – człowiek nowego typu, realizujący się w samym profesjonalnym działaniu, bez „zbędnych” w życiu potrzeb wewnętrznych, uczuć czy skrupułów.
Miejscem pracy bohatera jest giełda, a jej obraz pełni w filmie zasadniczą rolę metaforyczną. Nieomal abstrakcyjna gra cyfr i funkcjonowanie wirtualnego pieniądza symbolizują uczestnictwo ludzi w nieustannej grze pozorów i płytkich wartości.
Wspaniale zrealizowana i świetnie zmontowana scena krachu na giełdzie ma charakter zgoła apokaliptyczny. Tutaj w metaforyce Antonioniego pojawia się motyw katastroficzny wieszczący zagładę światu, który wyzbył się ducha i uczuć.
Podobno inspiracją do powstania filmu była dokonana przez twórcę obserwacja rzeczywistego zaćmienia słońca i towarzyszącej temu specyficznej atmosfery. Tytuł dzieła – „Zaćmienie” – funkcjonuje na kilku płaszczyznach. Mamy zaćmienie w sferze umysłów i uczuć; mamy też wywołany przez ludzką społeczność zbiorowy dramat. Film kończy niezwykła sześciominutowa scena „zaćmienia – zmierzchu dnia”, funkcjonująca zarówno w sferze realnej, fizycznej jak i w wymiarze stanu wewnętrznego.
Wielkość filmu, obok reżyserii Antonioniego oraz aktorstwa Vitti i Delona, budują również zdjęcia Gianni di Venanzo. Ten mistrz kamery wykorzystał dla oddania atmosfery wielką gamę odcieni pomiędzy intensywną czernią i wyrazistą bielą; zrealizował obrazy silnie uwypuklające stany emocjonalne postaci.
Antonioni realizował swą trylogię w latach 1960-1962, rok po roku. Po czterech latach powstał kolejny film – „Czerwona pustynia”. Z trylogią łączyła go podobna tematyka i kreacja Moniki Vitti, novum stanowiło wprowadzenie stylizowanej barwy. Niemniej wielu krytyków uważa, że tym filmem trylogia została wzbogacona i powstała tetralogia włoskiego mistrza.
Michelangelo Antonioni – vide opis filmu „Przygoda”
Monica Vitti – vide opis filmu „Przygoda”
Gianni di Venanzo (1920-1966) – włoski operator, znany ze współpracy z M. Antonionim („Krzyk”, „Noc”, „Zaćmienie”) i F. Fellinim („Osiem i pół”, 1963, „Giulietta i duchy”, 1965).
Zygmunt Machwitz
Lektury:
Michelangelo Antonioni, pod redakcją B. Zmudzińskiego, Kraków 2004;
H. Książek-Konicka: Michelangelo Antonioni, Warszawa 1970;
A. Werner: Dekada filmu, Warszawa 1997, s. 61-79;
„Film na Świecie” - Michelangelo Antonioni, 1975, nr 6 (202);
E. Ostrowska: Poza horyzontem zdarzeń. O filmach Michelangelo Antonioniego, (w:) Mistrzowie kina europejskiego, pod redakcją K. Sobotki, Łódź 1996, s. 7-37.